Εργονομικά Θέματα

του Στέλιου Παπαδόπουλου
αναδημοσίευση από τη ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ

 Σύμφωνα με τον πρόσφατο ορισμό των ειδικών «νέος/αναδυόμενος εργασιακός κίνδυνος» είναι ένας κίνδυνος που είναι ταυτόχρονα «νέος» και «αυξανόμενος». Με τη λέξη «νέος» εννοούμε ότι:

• Ο κίνδυνος ήταν προηγουμένως άγνωστος και προκαλείται από νέες διεργασίες, νέες τεχνολογίες, νέους τύπους χώρων εργασίας ή από κοινωνικές ή οργανωτικές αλλαγές, ή
• Ένα προϋπάρχον από καιρό θέμα άρχισε πρόσφατα να θεωρείται πλέον ως κίνδυνος λόγω αλλαγών στις κοινωνικές αντιλήψεις (π.χ. στρες, bullying, σεξουαλική παρενόχληση) ή νέων επιστημονικών γνώσεων (π.χ. καρκινογόνα κ.ά.).

Ο κίνδυνος είναι «αυξανόμενος» όταν:

• Ο αριθμός των αιτιολογικών παραγόντων που οδηγούν στο να εκδηλωθεί ο κίνδυνος αυξάνει, ή
• Η πιθανότητα έκθεσης στον αιτιολογικό παράγοντα που οδηγεί στο να εκδηλωθεί ο κίνδυνος αυξάνει (αύξηση επιπέδων έκθεσης ή/και αριθμού εκτεθειμένων ατόμων) ή
• Τα βλαπτικά αποτελέσματα του κινδύνου στην υγεία των εργαζομένων γίνονται βαρύτερα (αύξηση της σοβαρότητας των βλαβών της υγείας ή/και του αριθμού των βλαπτομένων ατόμων).

Ο γράφων εργάζεται ως Ιατρός Εργασίας σε επιχειρήσεις από το 1982. Σε αυτά τα 28 χρόνια έχει βιώσει μεγάλες αλλαγές στο εργασιακό και επιχειρηματικό περιβάλλον και θα βιώσει ακόμη μεγαλύτερες και ταχύτερες. Μερικές από τις σημαντικότερες αλλαγές που είδε να συντελούνται και οι οποίες συνδέονται με νέους κινδύνους είναι οι παρακάτω.

• Εξάπλωση της εργασίας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ) στην πλειοψηφία των εργαζομένων, ακόμα και σε ειδικότητες που θα φαινόταν εξωπραγματικό πριν από μερικά χρόνια. π.χ. τα σύγχρονα περονοφόρα («κλαρκ») στις αποθήκες διαθέτουν οθόνη Η/Υ. Εργασία με Η/Υ όχι μόνο στο γραφείο αλλά και από το σπίτι ή και κατά τη διάρκεια των διακοπών χάρις στις νέες τεχνολογίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την οπτική κόπωση, την αύξηση της καθιστικής στάσης και των μυοσκελετικών προβλημάτων, την ανυπαρξία ορίων μεταξύ χρόνου εργασίας και ανάπαυσης.
• Ανάπτυξη νέων τύπων εργασίας και εργασιακών χώρων, όπως είναι τα τηλεφωνικά κέντρα. Σε αυτά, η εργασία μπορεί να παρομοιασθεί με αυτήν στις γραμμές παραγωγής των εργοστασίων. Εντατική χρήση φωνής, συνεχής καθιστική στάση, ρυθμός εργασίας εντατικός και επιβαλλόμενος από έξω, μέτρηση της ταχύτητας και της απόδοσης των εργαζομένων, μονότονη εργασία.
• Αλλαγές στις μορφές εργασίας και εργασιακές σχέσεις. π.χ. εξάπλωση του οutsourcing, εργασία με το κομμάτι ή με δελτίο παροχής υπηρεσιών, μερική απασχόληση κ.ά. με αποτέλεσμα την αύξηση της ανασφάλειας της εργασίας.
• Πολλές εξαγορές ή συγχωνεύσεις επιχειρήσεων. Σε κάθε τέτοια περίπτωση προκύπτει πλεονάζον προσωπικό που οδηγείται στην αποχώρηση. Κανείς πλέον δεν είναι σίγουρος για τη θέση εργασίας του, ανεξάρτητα από το αν είναι καλός στη δουλειά του. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σε μία περίπτωση συγχώνευσης δύο επικερδών επιχειρήσεων ο πρόεδρος της μιας έπρεπε να φύγει!
• Ευκολία μεταφοράς παραγωγικών εγκαταστάσεων ή λειτουργιών επιχειρήσεων (π.χ. Λογιστήριο, Μηχανογράφηση κ.ά.) σε άλλη χώρα με μικρότερα εργατικά κόστη. Αυξάνει την εργασιακή ανασφάλεια.
• Μεγαλύτερος φόρτος εργασίας με λιγότερα άτομα, σε γραφεία και εργοστάσια. Σε αμφότερα η εργασία έγινε περισσότερο πολύπλοκη και απαιτητική, σωματικά και πνευματικά. Οι εργαζόμενοι πρέπει να αναπτύσσουν συνεχώς νέες δεξιότητες και επιτηδειότητες σε νέα συστήματα. Αυτό, μέχρις ενός ορίου, είναι καλό για τους εργαζόμενους, όχι όμως όταν αποτελεί αιτία για στρες.
• Επιμήκυνση των ωρών εργασίας σε επαγγελματίες και εργαζομένους γραφείου, με αποτέλεσμα την διατάραξη της ισορροπίας οικογενειακής και εργασιακής ζωής. Ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων σε γραφεία καλείται να εργάζεται και σε ώρες που είναι στο σπίτι του ή κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Πολλοί δεν διαθέτουν γραφείο με σταθερό υπολογιστή διότι εργάζονται με φορητό που το έχουν συνεχώς μαζί τους «οποτεδήποτε από οπουδήποτε»! Πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στη Ναυτεμπορική (25-1-2010) δείχνει ότι 25% των Ελλήνων ιατρών παρουσιάζει συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out).
• Αύξηση των «τεχνητών» υλικών αναγκών των εργαζομένων, όλων των εισοδημάτων, λόγω απαιτήσεων του lifestyle. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υπερχρέωσή τους (πιστωτικές κάρτες, δάνεια κ.λπ.) και την αύξηση του άγχους τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το εξής. Σε μία επιχείρηση που χρησιμοποιεί Ψυχολόγο για υποστήριξη των εργαζομένων της, η κύρια αιτία επισκέψεων είναι το άγχος από τις οικονομικές τους οφειλές. Δεύτερη αιτία είναι προβλήματα που προέρχονται από την μη-ικανοποίησή τους από την εμφάνισή τους. Έτσι εξηγείται και η αύξηση των αισθητικών πλαστικών επεμβάσεων, έστω και αν πληρώνονται με πιστωτική κάρτα.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε τις αυξημένες παροχές των τελευταίων ετών σε ανώτερα στελέχη του ιδιωτικού τομέα, όπως: δωρεάν αυτοκίνητο και καύσιμα, κάρτες για γεύματα, ρούχα και διακοπές, stock options κ.ά. Λόγω αυτών των παροχών, πολλά από αυτά τα στελέχη υπομένουν δυσάρεστες καταστάσεις μέσα στην επιχείρηση με αποτέλεσμα αύξηση του άγχους και του στρες και συνακόλουθες βλάβες της σωματικής και ψυχικής τους υγείας. Υποφέρουν, κινδυνεύει η υγεία τους, αλλά παραμένουν στη θέση τους από το φόβο να μην χάσουν αυτά τα προνόμια, αν και γνωρίζουν ότι μπορεί να βρούνε άλλη θέση εργασίας με μικρότερες αποδοχές και παροχές, ικανές να τους παρέχουν ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης, όχι όμως αυτό που πιστεύουν ότι πρέπει να έχουν. Και πάλι οι επιταγές του lifestyle είναι η ρίζα αυτής της πίστης.

Συνεχώς αυξανόμενα ποσοστά εργαζομένων γυναικών που βάζουν την επαγγελματική τους ανέλιξη σε πρώτη προτεραιότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία οικογένειας σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία ή την μη-απόκτηση παιδιών. Μακροπρόθεσμα και τα δύο έχουν δυσμενή επίπτωση στη ψυχική υγεία. Επίσης, παρατηρείται η υιοθέτηση από γυναίκες εργαζόμενες παραδοσιακών συμπεριφορών «ανδρικού τύπου», δηλαδή μεγάλος ανταγωνισμός, επιθετικότητα, σκληρή και πολύωρη εργασία, κάπνισμα κ.ά., με αποτέλεσμα την ανάπτυξη νοσημάτων που παλαιότερα προσέβαλαν κυρίως άνδρες.

Οι εκτεταμένες αυτές αλλαγές στον κόσμο της εργασίας σε συνδυασμό με την απομόνωση που συνεπάγεται το κυνήγι του προσωπικού στόχου και η ικανοποίηση «τεχνητών» αναγκών, μπορεί να φέρει σε απόγνωση ένα άτομο που διαπιστώνει ότι οι προσωπικές του θυσίες για την επιχείρηση, ακόμη και η υποχώρησή του σε αξίες, δεν έφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τότε μπορεί να οδηγηθεί ακόμη και σε ακραία συμπεριφορά όπως έδειξε η περίπτωση της France Telecom με τις δεκάδες αυτοκτονιών εργαζομένων της σε λιγότερο από ενάμισι χρόνο. Δοκιμασμένα προγράμματα για την διάγνωση και αντιμετώπιση του στρες μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά την διεύθυνση ανθρώπινου δυναμικού που προσπαθεί να τεκμηριώσει τις προτάσεις της για υποστήριξη του προσωπικού με ειδικά προγράμματα (employee assistance programmes) ταυτόχρονα με την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων.

Η εγκληματικότητα, εκτός από τράπεζες, αρχίζει πλέον να αγγίζει καταστήματα λιανικής κάθε είδους. Αυξανόμενα περιστατικά ληστειών θέτουν σε άμεσο κίνδυνο την φυσική αλλά και ψυχική υγεία του προσωπικού. Η προετοιμασία με προγράμματα αντιμετώπισης μετατραυματικού στρες προσφέρει μια πολύτιμη βοήθεια στο προσωπικό αποδεικνύοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον της διοίκησης.

Επειδή το περιβάλλον εργασίας θα συνεχίσει να μεταβάλλεται, και μάλιστα με γρήγορους ρυθμούς, ολοένα και νέοι κίνδυνοι θα αναδύονται. Η καλύτερη πρόληψή τους θα είναι ο έγκαιρος εντοπισμός και η αποφυγή των σφαλμάτων του παρελθόντος.