Εργονομικά Θέματα

Εργασιακοί κίνδυνοι στη γεωργία και προτάσεις εργονομικής βελτίωσης

της Ειρήνης Βεντούρη, υποψήφιας Διδάκτορος Γεωπονικής Σχολής ΑΠΘ

Ο γεωργικός τομέας, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (Δ.Ο.Ε.), θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ενασχόληση με γεωργικές εργασίες συνδέεται άμεσα με την υγεία, καθώς σχετίζεται με εκτεταμένη χρήση χημικών, με την έκθεση σε μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες, στενή επαφή με τα ζώα και τα φυτά, δύσκολες στάσεις του σώματος κατά την εργασία και χρήση επικίνδυνων γεωργικών εργαλείων και μηχανημάτων (ILO, 2009).

Η σημασία της εργονομίας στην γεωργία είναι πολύ σημαντική και η συμβολή της συντελείται κατά το σχεδιασμό της εργασίας όπου λαμβάνονται υπόψη οι ανθρώπινες ικανότητες, χαρακτηριστικά και ανάγκες. Η εργονομία αναφέρεται στην μελέτη τρόπων με τους οποίους αντικείμενα/συστήματα και περιβάλλοντα μπορούν να γίνουν ασφαλή, αποτελεσματικά και αποδοτικά στην χρήση τους από τους εργαζόμενους (Helander,1997). Η γεωργία ως χώρος εργασίας και ως δραστηριότητα απαιτεί την άμεση και συνεχή εφαρμογή της εργονομικής βελτιστοποίησης. Τα στοιχεία του συστήματος εργασίας που πρέπει να βελτιωθούν αφορούν:

  1. τα μέσα εργασίας
  2. τη διαμόρφωση του χώρου εργασίας
  3. το φυσικό περιβάλλον εργασίας καθώς και τον ίδιο τον εργαζόμενο.

Η εργονομική παρέμβαση στοχεύει στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, στην προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων, στη διαχείριση του φόρτου εργασίας και στη βελτίωση των επιδόσεων, της αποτελεσματικότητας και της απόδοσης της εργασίας (παραγωγικότητα).

Στη γεωργία οι χρήστες των μηχανημάτων, παρουσιάζουν την υψηλότερη συχνότητα τραυματισμών και θανάτων (Cole,2006). Οι ανατροπές ελκυστήρων, οι δονήσεις και οι θόρυβοί τους, καθώς και η απόσπαση της προσοχής του χειριστή που προκαλεί το άροτρο και άλλα παρελκόμενα μέρη (Chisholm 1979, Stayner κ.α. 1984, Kumar κ.α. 2001, Aybek κ.α. 2010), αποτελούν ένα αρκετά διερευνημένο θέμα της γεωργικής εργασίας ανοιχτού χώρου και η ανάγκη για έναν εργονομικά βελτιστοποιημένο σχεδιασμό έχει επισημανθεί (Hilton και Moran 1975, Chisholm κ.α. 1992, Torén και Öberg 2001).

Η ασφάλεια του παραγωγού στο χωράφι δεν εξαρτάται αποκλειστικά μόνο από τη φύση των γεωργικών δραστηριοτήτων αλλά και από την συμπεριφορά του ίδιου του παραγωγού ως προς τις βασικές προφυλάξεις που οφείλει να τηρεί για τη δική του ασφάλεια. Ο γεωργικός τομέας σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση Εργασιακών Συνθηκών, είναι σε δυσμενέστερη θέση από άλλους τομείς για διάφορους φυσικούς εργασιακούς παράγοντες, όπως περιβάλλον εργασίας και έλλειψη εργονομικών παραμέτρων (Third European Survey on Working Conditions, 2002). Ποικίλες εργασίες όπως η μετακίνηση βαρέων φορτίων, η υιοθέτηση άβολων στατικών στάσεων του σώματος, η εφαρμογή μεγάλης δύναμης, οι συχνά επαναλαμβανόμενες κινήσεις, η οδήγηση γεωργικών ελκυστήρων ή άλλων αγροτικών οχημάτων μπορεί να εκθέσει τους αγρότες στον κίνδυνο τραυματισμών καθώς και σε ανάπτυξη μυοσκελετικών παθήσεων κατά την εργασία τους (Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της εργασίας). Σύμφωνα με την European Agency for Safety and Health at Work, το 60% περίπου των απασχολούμενων στους τομείς της γεωργίας και της αλιείας εκτίθεται σε επώδυνες στάσεις του σώματος και σε επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών τουλάχιστον τις μισές από τις ώρες εργασίας, ποσοστό μεγαλύτερο από οποιονδήποτε άλλο κλάδο. Επισημαίνεται λοιπόν, η αναγκαιότητα προσαρμογής της εργασίας στα ανθρώπινα δεδομένα καθώς και η συνεχής βελτίωση των ήδη νέων εργονομικών παραμέτρων στην αγροτική δραστηριότητα.
Ένας επιπλέον παράγοντας κινδύνου που απαιτεί τη λήψη κατάλληλου και ειδικού προστατευτικού εξοπλισμού είναι η χρήση των αγροχημικών ουσιών (φυτοφάρμακα, λιπάσματα), η οποία θεωρείται εκτεταμένη ιδίως στη συμβατική γεωργία. Ανάλογα με τον τρόπο χρήσης (π.χ. με ψεκασμό ή διασπορά κλπ.) και τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται, προκαλούνται διαφορετικοί τρόποι έκθεσης όπως για παράδειγμα μέσω εισπνοής, κατάποσης, διείσδυσης μέσω του δέρματος ή των ματιών (Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων,2003). Κάθε είδος έκθεσης και τύπος χημικής ουσίας συνεπάγεται διαφορετικούς κινδύνους για τον χρήστη. Αλλαγές στην ταχύτητα και διεύθυνση του ανέμου κατά τη διάρκεια του ψεκασμού μπορούν να οδηγήσουν στην απορρόφηση των φυτοφαρμάκων από το αναπνευστικό σύστημα (Solomon,2000,Damalas κ.α.,2006) καθώς και οι διαρροές ουσιών από τον εξοπλισμό, με αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία των αγροτών γεγονός που καθιστά τη λήψη των μέτρων ασφαλείας ζωτικής σημασίας.

Η συμπεριφορά των γεωργών ως προς τη τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής και ασφάλειας κρίνεται ελλιπής. Ελλιπής γνώση και κατανόηση των ασφαλών πρακτικών κατά την εργασία, καθώς και λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με την αναγκαιότητα των μέσων ατομικής προστασίας, μπορούν να βλάψουν σοβαρά τους γεωργούς και τους εργάτες γης σχετικά με την προστασία τους από πιθανούς κινδύνους (Koh και Jeyaratnam 1996). Ορισμένοι λόγοι που περιορίζουν τη χρήση των μέσων αυτών, ειδικά στις περιπτώσεις αναπνευστήρων, μασκών προσώπου και φορμών είναι ο συνδυασμός κλιματικών παραγόντων, όπως η υψηλή υγρασία και θερμοκρασία (Park κ.α.,2009). Χαρακτηριστικά, σε μια έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε το 2009/2010 στο νομό Βοιωτίας, σε δείγμα 116 παραγωγών που ακολουθούσαν την συμβατική μορφή γεωργίας, φανέρωσε ότι αν και υπάρχει γενικότερη ενημέρωση για τους κινδύνους που απορρέουν από την εργασία τους, η χρήση Μέσων Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) κρίνεται ανεπαρκής. Οι παραγωγοί που ασχολούνται χρόνια με τη γεωργία, φαίνεται να έχουν κατανοήσει την αναγκαιότητα των γαντιών μιας χρήσης, της μάσκας, των υποδημάτων ασφαλείας και των καπέλων. Οι χρήστες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων παρόλο που θα ήταν ενδεδειγμένο, δεν φορούν φόρμες. Αυτό συχνά οφείλεται στην αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος κατά την εκτέλεση των εργασιών (Βεντούρη, 2010). Οι κίνδυνοι και οι ανεπιθύμητες συνέπειες αυτών (χημικοί, μηχανολογικού εξοπλισμού) μπορούν κατά πολύ να περιοριστούν με τις κατάλληλες δραστηριότητες πρόληψης (Gielen και Sleet, 2006). Η νομοθεσία ως μέθοδος πρόληψης έχει χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη των τραυματισμών στα αγροκτήματα, ωστόσο λόγω του ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων, διάσπαρτων σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, η ικανότητα για την εφαρμογή της νομοθεσίας είναι περιορισμένη (Murphy,2003). Οι μηχανικές πολιτικές πρόληψης αναφέρονται στην ύπαρξη γεωργικών ελκυστήρων εφοδιασμένων με προστατευτικές κατασκευές (καμπίνες ασφαλείας, προστατευτικά πλαίσια) και στη σωστή και τακτική συντήρηση του εξοπλισμού που αποσκοπεί στην ασφάλεια του γεωργού. Ο γεωργός οφείλει να αντικαταστήσει παλιά και μη ασφαλή εργαλεία με καινούργια (εργονομική αριστοποίηση) και να ακολουθεί τις οδηγίες των κατασκευαστών των μηχανημάτων, όσον αφορά τη συντήρησή τους αλλά και την καθημερινή χρήση τους. Η προστασία των παραγωγών εναπόκειται τόσο στα χέρια των ίδιων όσο και στις δυνατότητες της τεχνολογίας και της βιομηχανίας. Οι τεχνικές λύσεις που δίνονται από τη βιομηχανία τόσο σε επίπεδο μηχανολογικού εξοπλισμού όσο και σε επίπεδο μέσων ατομικής ασφάλειας οφείλουν να βελτιώνονται, προκειμένου ο εξοπλισμός να είναι κατάλληλος για το σκοπό που χρησιμοποιείται και να εφαρμόζει στο χρήστη σωστά, διότι σε αντίθετη περίπτωση δεν θα χρησιμοποιηθεί και προφανώς δεν θα προστατεύσει. Η ικανότητα προσωπικής εκτίμησης του κινδύνου και η δημιουργία μιας ‘κουλτούρας’ ασφαλείας θα πρέπει να είναι βασική προτεραιότητα των γεωργών και των οικογενειών τους. Η αλλαγή της νοοτροπίας των απασχολούμενων στη γεωργία και η αλλαγή της συμπεριφοράς τους μέσω της εκπαίδευσης είναι ιδιαίτερα σημαντικές για να καταστήσουν την υγιεινή και ασφάλεια καθημερινή πρακτική.

Βιβλιογραφία

  1. Βεντούρη, Ε., (2010), “Κίνδυνοι και Ασφάλεια στην Αγροτική Ύπαιθρο”, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2010.
  2. Δρίβας, Σπ., (2004), “Μυοσκελετικές Παθήσεις που οφείλονται στην εργασία”, Πυξίδα για την υγεία και την ασφάλεια Ένθετο Ν.4, Θέματα Επαγγελματικής Υγείας, Εκδόσεις ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., Αθήνα. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων,
  3. Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας, (2003), “Επικίνδυνες χημικές ουσίες στους χώρους εργασίας”, Αθήνα.
  4. Aybek, A., Kamer H. A., Arslan, S., (2010), “Personal noise exposures of operators of agricultural tractors”, Applied Ergonomics, Volume 41, Issue 2, Pages 274-281.
  5. Chisholm, C.J., (1979), “A mathematical model of tractor overturning and impact behaviour”, Journal of Agricultural Engineering Research, Volume 24, Issue 4, Pages 375-394.
  6. Chisholm, C.J., Bottoms, D.J., Dwyer, M.J., Lines, J.A., Whyte, R.T. (1992), “Safety, health and hygiene in agriculture”, Safety Science, Volume 15, Issues 4-6, Pages 225-248.
  7. Cole, D., (2006), “Understanding the links between Agriculture and Health: Occupational Health Hazards of Agriculture”, International Food Policy Research Institute, May 2006.
  8. Damalas, Ch., Georgiou, E., & Theodorou, M., (2006), “Pesticide use and safety practices among Greek tobacco farmers: A survey”, International Journal of Environmental Health Research, 16(5): 339 – 348 cited at http://dx.doi.org/10.1080/09603120600869190
  9. Gielen, A.C., Sleet, D.A., (2006), “Injury prevention and behavior: An evolving field”, In: Gielen A.C., Sleet D.A., DiClemente R.J., editors. Injury and Violence Prevention. Behavioural Science Theories, Methods, and Applications. San Franscisco, CA: Jossey-Bass,1-16.
  10. Helander M., “The Human Factors Profession. In: Handbook of Human Factors and ergonomics”, 2nd Ed., Gabriel Salvendy, John Wiley & Sons, Inc., 1997.
  11. Hilton, D.J., Moran P., (1975), “Experiments in improving tractor operator ride by means of a cab suspension”, Journal of Agricultural Engineering Research, Volume 20, Issue 4, Pages 433-448.
  12. ILO, (2009), “Agriculture: a hazardous work Programme on Safety and Health at Work and the Environment”,| June 15, 2009 http://www.ilo.org/safework/info/WCMS_110188/lang--en/index.htm
  13. Koh, D, Jeyaratnam, J., (1996), “Pesticides hazards in developing countries”, Science of the Total Environment, 188:S78 – S85 (Suppl.).
  14. Kumar, A., Mahajan, P., Mohan, D., Varghese, M., (2001), “IT—Information Technology and the Human Interface: Tractor Vibration Severity and Driver Health: a Study from Rural India”, Journal of Agricultural Engineering Research, Volume 80, Issue 4, Pages 313-328.
  15. Murphy, D.J., (1984), “Looking beneath the surface of Agricultural Safety and Health”, St Joseph, Michigan: American Society of Agricultural Engineers, 2003.
  16. Park, E.K., Hannaford, T.K., and Lee, H.J., (2009), “Use of Personal Protective Equipment in Agricultural Workers under Hot and Humid Conditions”, Journal of Industrial Health, 47,pp 200-201.
  17. Solomon, G., (2000), “Pesticides and human health: A resource for health professionals”, Los Angeles (CA): Physicians for Social Responsibility.
  18. Stayner, R.M., Collins, T.S., Lines, J.A., (1984), “Tractor ride vibration simulation as an aid to design”, Journal of Agricultural Engineering Research, Volume 29, Issue 4, Pages 345-355. 
  19. Third European survey on working conditions 2000 (2002), European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.
  20. Torén, A., Öberg, K., (2001), “IT—Information Technology: Change in Twisted Trunk Postures by the Use of Saddle Seats — a Conceptual Study”, Journal of Agricultural Engineering Research, Volume 78, Issue 1, Pages 25-34.